KÜLTÜR SANAT I

Sanat nedir, gerekli midir, hayatımızdaki önemi nedir, sanat bir aristokrak uğraşısı mıdır? Soruları kapsayan ve sanatın çok anlam boyutlarının yanında küçük bir yanını ifade eden, şiir, resim, müzik, kitap tanıtımları ve sunuları ile beraber özelde Türk Sanatlarını işlemeye çalışacağız. Anne karnında doğmadığımız dünyadan gelen annenin musiki tadındaki sesi ile başlayan, hayatımızla taçlandırdığımız, farkında olsak da, olmasak da onunla yaşadığımız sanat. Çobanın kavalındaki haykırışla, Mozartın senfonisindeki sesler aynı şeyden bahseder. Yağmur, kar, rüzgar, fırtına, gece, gündüz, dağ taş sanat dinletileri sunarlar bize. İnsanlar için sanat yaşamla başlar, insanlık tarihi kadar eskidir diyebiliriz.

İnsanlık tarihinden başlayan üzerine onca emek verilen -bilinçli bilinçsiz- sayısız sanatçılar yüzyıllardır hayatlarını harcadıkları, sayısız romanların, şiirlerin, müzik eserlerinin, tiyaro eserlerinin kaleme alınmasına sebep olan sanat nedir? Sayısız eserler çıkarılan, uğruna onca özverilerde bulunduğumuz, servet derecesinde paralar döktüğümüz sanat nedir?

Sanat, mimarlık, oymacılık, müzik, resim, şiirdir diye tanımlamamız yeterli olacak mıdır? Bunlara sanat dediğimizde, sıradan basit göz zevkimizi tırmalayan yapılar vardır, resimden başka her şeye benzeyen karalamalar var. Bunlara da sanat yapıtı mı diyeceğiz?

 Sanat dediğimiz, sanat yapıtı dediğimiz şeyi nasıl ayırt edeceğiz?(1) Yüzyıllardır sanatın ne olduğu konusunda farklı tanımlar yapılmıştır. Sanat, güzeli ortaya çıkaran etkinliktir dersek, bale ve operada sanattır diyor Tolstoy.

Gerçek hayatta yada hayallerde sevinç, üzüntü, acı, neşe, umutsuzluk, cesaret korku gibi duyguları yansıtması sanattır, yaşadığımız duyguları, eserlerimizin sesini izleyenler, dinleyenlerin duyduğu ölçüde yapıtımız sanat değerini alır. Sanat, bütün insanlığın kurtuluşu için, esenliği için aynı duyguları hissettirme bütünlüğüdür.(2) Tolstoy o zaman, sanat için sanat yapılamayacağını söylemiş oluyor. Kitaplar okunuyor, şiirler yazılıyor, müzik dinleniyor, bunların sebebi oyalanmak için midir?

Boş vakit geçirmek için midir? Bunları eğlence unsuru olmaktan öteye ifade edememek konuyu basitleştirmekten öteye gitmez. Neden insanlar sinemaya gider etkilenir, şiirden etkilenir, müzikten etkilenir. Gerçek dışı olaylarla neden insanlar oyalansınlar, neden kendi yaşantımız yeterli değilde gerçek dışı –senaryodan ibaret olan- sinemaya giderek gerçekmiş gibi tepki gösteririz?

Nefeslerimizi tutarcasına izlediğimiz sinema bizim hayatımıza ne katıyor? Dinlediğimiz şiir bizde ne etki bırakıyor? Bizim yaşantımızdan haz duymuyor muyuz? İnsan kendini aşmak istiyor. Aynı birey olmakla yetinmiyor, bireyselliğin sınırlarını aşmaya çalışıyor, daha anlamlı bir dünyaya geçme çabasından başka şey değildir. Sanat, eskiye özlemdir, kaynağa duyular hasrettir diye tarif ediliyor. Sanat o kadar gerekli ve elzemdir ki insanlık ölmedikçe sanat ve sanatla yaşam yok olmayacaktır.(3) Ormandan ağaçları günlerce aylarca işleyerek form verdikleri, mermere sekil verip evlerimizin, kutsal yerlerimizin en güzel yerlerine yerleştirdiğimiz sanat nedir?

Sanatı yaşamımızın her alanında görmemiz mümkündür. Genel anlamıyla sanat, şiir, roman, izlediğimiz oyun, ahşap işçiliği, resim veya dinlediğimiz müzik olarak algılamaya alışmışızdır. Bunlar sanatın sadece bir yönünü ifade ederler. İnsanın doğumu ile başlayan yaşamında beraberindedir sanat. Ninniler, bilmeceler, evlerimizdeki koltuğa işlenmiş süsler, dolaplarımızın işlemeleri, giysilerimiz, bayramlık eşyalar hep sanat yapıtlarıdır. Duygularımızı yansıtan bütün değerler, sunular, izlenimlerdir sanat. Sanatı duyguların dışa vuruşu olarak ifade etmek uygun olur sanıyorum. Duygularımızın tusunamisi, duygularımızın taşması olarak ifade edebiliriz.

Sanat,insanlığın var oluşundan bu yana süre gelen bu bir arayış mıdır? Arayış ise neyin arayışıdır? Sanat bence bir haykırış, bir ifade biçimi, bir özleyiş, bir anlatı, bir dışa vurum, bir sesleniş, olarak görüyorum. Gelecek zamanlarda yukarıdaki sorulara cevap bulmak ümidi ile

1 (L.N. Tolstoy, Sanat Nedir. Cev: Mazlum Beyhan, Turkiye İs Bankası yay. İstanbul, 2007, S: 3-12)

2 (a.g. e. s: 50-51)

3 (Ernst Fıscher, Sanatın Gerekliliği Cev: Cevat Capan, 10. basım, Payel yay. s: 161,220)